یونیکورن چیست و چرا ایران ندارد؟
ایران یونیکورن ندارد؛ یعنی تاکنون حتی یک استارتاپ ایرانی به ارزش یک میلیارد دلار نرسیده است.
به گزارش پیشران اقتصاد؛ دلایل زیادی در این ارتباط وجود دارد؛ از مهیا نبودن فضای کسبوکار در ایران و دخالتهای دولتی گرفته تا فیلترینگ و قطعی اینترنت؛ کمبود سرمایه و مهاجرت منابع انسانی از دیگر دلایل عدم ایجاد یونیکورن در ایران است. همچنین مسیر بورسیشدن بهعنوان یکی از منابع مهم تامین مالی استارتاپها، کماکان به روی کسبوکارهایی چون دیجی کالا، اسنپ، بازار و… بسته است و مانعی برای رشد هرچه بیشتر این کسبوکارها شده است. جذب سرمایه خارجی هم در شرایط فعلی ایران امکانپذیر نیست.
بیش از ۱۰سال از عمر مفید اکوسیستم استارتاپی میگذرد. زیستبومی که با بازگشت بسیاری از صاحبان تجربه، کارآفرینان، منتورها و سرمایهگذاران به ایران پایهگذاری شد. در این زمینه امیدهای زیادی شکل گرفت و براساس گفتههای سعید رحمانی مدیرعامل سابق سرآوا که روز پنجشنبه گذشته طی ویدئویی در کانال یوتیوب خود منتشر کرده است، در سال ۱۳۹۳، دیجی کالا تا ۲۰۰میلیون دلار ارزشگذاری شد. درحالیکه در همان زمان شرکت ترندیول یعنی استارتاپی از ترکیه چیزی در حد یک اتاق بوده و هنوز رشد بالایی را تجربه نکرده بود.
پیشنهاد میشود بخوانید:
رفع محدودیت اینترنت بالاخره برعهده کدام وزارتخانه است؟
به مهیا نبودن فضای کسبوکار در ایران اشاره کردیم؛ یکی از اهرمهایی که به نوعی ترمز کسبوکارهای استارتاپی را کشید، انتشار شبنامهها و متهم کردن بنیانگذاران به وابستگی به خارج از کشور و… بود. در حال حاضر هم یکی از دلایلی که به کسبوکارهای بزرگ اکوسیستم اجازه حضور در بورس داده نمیشود، ترکیب سهامداری آنهاست؛ اینکه افرادی از خارج از کشور یا صندوقهای سرمایهگذاری خارجی در این کسبوکارها سرمایهگذاری کردهاند. در این میان تنها تپسی توانست اوایل سال جاری، بخشی از سهام خود را در بورس عرضه کند.
نگاهی به استارتاپهای منطقه
دو استارتاپ ترکیه یعنی گتیر و ترندیول با ارزشگذاریهایی که در ارتباط با آنها صورت گرفته است، به ارزش بیش از ۱۰میلیارد دلار رسیدهاند. یعنی در حالی که اکوسیستم استارتاپی ایران در آرزوی یک یونیکورن (استارتاپ یک میلیارد دلاری) میسوزد، ترکیه دو دکاکورن دارند. گتیر بیش از ۱۲میلیارد دلار و ترندیول تا ۱۶٫۵میلیارد دلار ارزشگذاری شدهاند. گتیر در تلاش است که سهام خود را در کنار غولهای دنیای فناوری و در آمریکا عرضه کند و با شعار آفتاب در گتیر غروب نمیکند، علاوه بر حضور در بازار کشورهای آسیایی همچون هند، بازار کشورهای اروپایی را درو کرده و اکنون به بازار آمریکا رسیده است.
استارتاپ گتیر ترکیه تنها در سال ۲۰۲۲، یک میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرد. همچنین ترندیول با جذب سرمایه یک و نیم میلیارد دلاری به ارزش ۱۶٫۵میلیارد دلاری رسید.
ترندیول ۱.۵میلیارد دلار از علیبابای چین و بیش از ۲میلیارد دلار از سافتبانک (یکی از بزرگترین شرکتهای سرمایهگذاری جهان و سرمایهگذار کسبوکارهایی چون ویورک) و شرکتهای سرمایهگذاری دیگر از امارات و قطر تاکنون جذب سرمایه کرده و الان به یکی از بزرگترین شرکتهای منطقه تبدیل شده است. این دو شرکت الان دکارکورن شدهاند. یعنی در خاورمیانه شرکتهای استارتاپی با ارزش بیش از ۱۰میلیارد دلار داریم. درحالیکه کل جذب سرمایه خارجی در اکوسیستم ایران شاید به زحمت به بالای ۳۵۰میلیون دلار برسد.
چرا ۵ یونیکورن در ایران شکل نگرفت؟
نخستین جذب سرمایه خارجی در اکوسیستم استارتاپی ایران در سال ۱۳۹۳ اتفاق افتاد. در این سال، نشریه اکونومیست گزارشی منتشر کرد که در آن به ارزشگذاری ۱۵۰میلیون دلاری دیجی کالا اشاره میکند. البته اکونومیست بعد از تعاملاتی که با فعالان داخلی داشت و صورتهای مالی دیجی کالا را رویت کرد، ارزشگذاری خود را تا ۲۰۰میلیون دلار افزایش داد.
با احتساب این سرمایهگذاریها و امیدهایی که ایجاد شد، براساس نقشه راه شکلگیری و رشد اکوسیستم استارتاپی ایران که در سال ۹۶ منتشر شد، پیشبینی شده بود که تا سال ۱۴۰۰، ایران ۵ یونیکورن داشته باشد. نخستین یونیکورن باید در سال ۹۸ شکل میگرفت یعنی سه سال پیش.
دیجی کالا در سال ۱۳۸۵ راهاندازی شد. یعنی حدود ۱۶سال از عمر آن میگذرد و براساس آخرین گزارشهایی که از ارزشگذاری آن منتشر شده است، ارزش این کسب وکار به بیش از ۵۰۰میلیون دلار میرسد. اما همین میزان را هم برخی از خبرگزاریهای دولتی رد میکنند و باور ندارند که یک استارتاپ میتواند به چنین ارزشی دست یابد.
نمونه مشابه دیجی کالا، استارتاپ سوک (souq) است. فروشگاه آنلاین سوک توسط رونالدو محشور کارآفرین سوری در سال ۲۰۰۵ و در امارات راهاندازی شد؛ یعنی تنها دو سال زودتر از دیجی کالا. این کسبوکار حضور در بازار سایر کشورهای عربی از جمله عربستان، کویت و… را جزء اهداف خودش قرار داده بود و به این اهداف نیز رسید. با رشدی که سوک تجربه کرد، در سال ۲۰۱۷ توسط آمازون به قیمت ۶۵۰میلیون دلار خریداری شد.
اما در ایران نه تنها مسیر سرمایهگذاری خارجی در ایران مسدود شده است بلکه سرمایهگذاران داخلی هم به خاطر شرایط موجود، تمایلی به سرمایهگذاری روی کسبوکارهای استارتاپی ندارند یا حداقل الان با برزخ سرمایهگذاری در این زمینه مواجه هستیم.
شرایط کنونی استارتاپ های ایرانی در حالی است که اخیرا روح الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری در رویداد سرمایهگذاری TIM عنوان کرده باید در کنار کشورهای عضو گروه D8 به سمت ایجاد کمپانیهای بیگ تک حرکت کنیم. یعنی کمپانیهایی چون متا، آمازون، آلفابت، اپل و… که بین ۵۰۰ میلیارد دلار تا بیش از ۲ تریلیون دلار ارزشگذاری شدهاند! قابل ذکر است که منظور از گروه دی هشت، گروهی اقتصادی متشکل از هشت کشور اسلامی در حال توسعه است یعنی ایران، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی، مصر و نیجریه!
البته نخستین شرط راهاندازی بیگ تک وصل بودن اینترنت و امکان اتصال به بازارهای جهانی بوده که زیرساخت آن اینترنت است. اینترنتی که بدون اختلال و به صورت عادلانه در اختیار همه کسبوکارها و کاربران آنها قرار بگیرد.