چطور شرکتهای دانش‌بنیان به شرکتهای پوششی تبدیل می‌شوند؟
محمود نیلی احمدآبادی، رئیس سابق دانشگاه تهران در گفت‌وگو با انصاف نیوز فعالیت و سوءاستفاده از شرکتهای دانش‌بنیان را بررسی و تاکید کرد: در کشور ما از مفاهیم و سیاست‌های موفق دنیا استفاده درست نشده است.
به گزارش پیشران اقتصاد؛ کلمه «دانش‌بنیان» این روزها همه جا به گوش می‌رسد. در نامگذاری امسال، این کلمه آمده بود و بسیاری بر این پندارند که شرکتهای دانش‌بنیان باید تمام معضلات و مشکلات کشور را حل کنند.
پس از آن که خبری مبنی بر «مهاجرت پسر انسیه خزعلی به کانادا» رسانه‌ای شد او در حمایت از پسرش گفت که برای گسترش یک شرکت دانش‌بنیان این «سفر» انجام شده است. اما مشخص شد فرزند این مسئول برای تولید فیلترشکن، مهاجرت کرده است. از سوی دیگر با انتشار فیلم‌هایی از شرایط بد زائران امام حسین(ع) در عراق، برخی مسئولان اعلام کردند که از شرکتهای دانش‌بنیان برای برگزاری هر چه بهتر مراسم اربعین استفاده خواهند کرد.
نیلی احمدآبادی در مورد فعالیت و سوءاستفاده از شرکتهای دانش‌بنیان تاکید کرد: در کشور ما از مفاهیم و سیاست‌های موفق دنیا استفاده درست نشده است. دانش‌بنیان شرکت‌هایی هستند که علم و دانش را پایه تولید قرار می‌دهند. طبیعتا این تولید ارزش افزوده بالایی دارد و نیروهایش شاخص و تحصیلکرده هستند. شرکتهای دانش‌بنیان ریشه در علم و دانش دارند بنابراین محصولات باکیفیت‌تر تولید می‌کنند و باعث افزایش صادرات می‌شوند. از سوی دیگر حفاظت از محیط‌زیست در سرلوحه کار این شرکت‌ها قرار دارد. طبیعی است که هر کشوری روی این شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند تا تولید باکیفیت و بهتری داشته باشد.
او افزود: افزایش سرمایه‌گذاری منطقی در این بخش توسط دولت، اقدامی پسندیده و درست است. منتهی فساد می‌تواند موضوعی باشد که این هدف درست را از مسیر خود منحرف کند تا صاحبان قدرت و رانت از آن استفاده می‌کنند. تا حدی که من می‌دانم شرکتهای مستقر در پارک‌های فناوری کاملا بررسی می‌شوند و سعی بر این بود که از این موضوعات مبرا باشند.
رئیس سابق دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که استفاده از کلمه «دانش بنیان» برای تولید فیلترشکن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: ممکن است برخی از شرکتهای دانش‌بنیان محصولاتی تولید کنند که با منافع ملی در تضاد باشد. شاید مبنای این شرکت دانش باشد اما نمی‌توان گفت اثربخشی هر چیزی که به اتکای دانش روز تولید می‌شود، لزوما به نفع جامعه است. اصل این موضوع مورد اعتراض مردم است که چرا باید فیلترینگ انجام شود تا نیاز به فیلترشکن باشد. اما شکی نیست که برای ساخت فیلترشکن به دانش کامپیوتری روز نیاز است. این دانش می‌تواند در تولید محصولاتی به کار رود که منافع بیشتری برای جامعه داشته باشد.
رئیس سابق دانشگاه تهران در این باره که تجربه‌ای از رانت پشت پرده برخی از شرکتهای دانش‌بنیان داشته یا خیر؟ تاکید کرد: رانت ربطی به شرکت دانش‌بنیان یا غیردانش‌بنیان ندارد. رانت در تجارت، تولید، مجوزها و… وجود دارد و تا زمانی که عدم شفافیت، قلم طلایی و ارتباطات ناسالم وجود دارد رانت هم شکل می‌گیرد و آدم‌های سوءاستفاده‌گر دنبال سود بیشتر هستند. اما نکته این است که سود و تراکنش مالی شرکتهای دانش‌بنیان آنقدر بالا نیست که سوداگران و رانت‌خواران در این حوزه خیمه بزنند. در بخش‌های دیگر منابع آنقدر بالا و نظارت‌ها محدود است که فکر می‌کنم سوءاستفاده‌گران بیشتر به آن سمت گرایش دارند.
او افزود: ممکن است که برخی شرکت‌ها به صورت پوششی از این عنوان استفاده کنند اما حجم گردش مالی در شرکتهای دانش‌بنیان هنوز کم است. آنقدر وام با رقم‌های بسیار یا ریختن محصولات چینی به اسم تولید داخل و… گردش مالی بسیار زیادی دارد که هنوز شرکتهای دانش‌بنیان به چشم افراد سودجو نیامده است. خوشبختانه به دلیل حضور افراد آکادمیک در شرکتهای دانش‌بنیان هنوز این حوزه مورد تجاوز و سوءاستفاده قرار نگرفته است. اما من نگرانم. وقتی بیش از اندازه در مورد یک موضوع صحبت می‌شود ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گیرد و سیستم آن حوزه از حالت تعادل خارج شود.
رئیس سابق دانشگاه تهران گفت: البته شرکت‌هایی هم از پارک‌های فناوری اخراج شده‌اند و اینطور نیست که مجوز همه شرکتهای دانش‌بنیان پابرجا بماند. به این نکته هم توجه داشته باشید که اخراج این شرکت‌ها لزوما به دلیل رانت نبوده و ممکن است شرایط لازم دانشی خود را از دست داده باشند.
محمود نیلی احمدآبادی در پاسخ به این سوال که شرکتهای دانش‌بنیان چطور به یک شرکت پوششی تبدیل می‌شود؟ تاکید کرد: در حال حاضر شرکت دانش‌بنیان یک پرستیژ است. وقتی در جامعه درباره یک موضوعی صحبت می‌شود، ویژگی‌هایی برای مالک این شرکت ایجاد می‌کند و ممکن است به دلیل همین ویژگی‌های اجتماعی برخی از شرکتهای دانش‌بنیان برای ورود به برخی مسیرها استفاده کنند. وقتی به فعالیت یک شرکت نگاه ارزشی می‌شود، جامعه به آن احترام گذاشته و امتیازاتی به آن داده می‌شود. بنابراین شرکت دانش‌بنیان ارزش بالایی در جامعه و دنیا دارد و مالک آن با شرایط بهتری در مراجعه به بانک‌ها، مکان‌های عمومی و اداری روبرو می‌شود. از سوی دیگر گاهی قانون و دولت هم امتیازاتی برای شرکتهای دانش‌بنیان قائل می‌شود که احتمالا افرادی برای استفاده از این امتیازات وارد حوزه دانش‌بنیان می‌شوند.
رئیس سابق دانشگاه تهران افزود: تا جایی که من اطلاع دارم معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری در احراز شرایط دانش‌بنیانی افراد بررسی می‌کند تا این مزایا و امتیازات مورد سوءاستفاده قرار نگیرد.
وقتی عنوان شرکتهای دانش‌بنیان در نامگذاری سال مطرح شد، برخی پیش‌بینی کردند که حتما از این نام سوءاستفاده خواهد شد. در حال حاضر به نظر می‌رسد بیشتر از این شرکتهای از نام «دانش‌بنیان» سوءاستفاده شود. محمود نیلی احمدآبادی در بررسی این موضوع گفت: من آماری برای تایید این موضوع ندارم اما شاهد هستم که وقتی در جامعه فساد گسترده می‌شود طبیعتا افراد به هر چیزی دست می‌اندازند تا از آن سوءاستفاده کنند. به همین دلیل نباید در تبلیغ و تشویق‌ها افراط شود. کسب و کار دانش‌بنیان با شعار ایجاد نمی‌شود چون پرهزینه و سخت است. مالک یک شرکت دانش‌بنیان باید علاوه بر داشتن دانش عمیق، کسب و کار هم بلد باشد. طبیعی است که نباید انتظار رشد قارچ‌گونه این شرکت‌ها را داشته باشیم یا این که شرکتهای دانش‌بنیان در کوتاه مدت اقتصاد کشور را تکان دهند. باید برای خلق ثروت از دانش بیشتر استفاده شود نه آن که فدای سوءاستفاده‌ها قرار گیرد.
رئیس سابق دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که متاسفانه با موج مهاجرت نخبگان روبرو هستیم، این مهاجرت‌ها در افت فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان هم تاثیر می‌گذارد؟ گفت: خروج تحصیل‌کرده‌ها، افراد موفق و با دانش در تمام ارکان جامعه تاثیر می‌گذارد. دانش‌بنیان بخش و حوزه کوچکی است که از این مهاجرت تاثیر می‌پذیرد.
